Provincie Groningen
Provinciaal Bouwheerschap
Leefbaarheid
Grafisch Centrum
Waarom staat het in de regio bekend als ‘Klein den Haag ‘oftewel ‘Lutje n Haog‘? En waarom wordt het dorp vaak als voorbeeld voor andere dorpen in de provincie gesteld. Een buitengewoon actieve bewonersgroep slaagt er al decennia in om het dorp synoniem te maken met de begrip ‘zelfredzaamheid‘. Oftewel de eigen broek ophouden.
De bewoners voelen zich geïnspireerd door de speciale plek die het dorp door de eeuwen heen heeft bekleed. Door zijn ligging als kruispunt van vier waterwegen, later kanalen is het dorp in de middeleeuwen reeds een natuurlijke plek waarheen men vanuit heel Noord Groningen kwam om te handelen. Waar bestuurd werd en recht gesproken. In een van de oudste Fries wetteksten wordt de plaats genoemd als de plek waar rechters op een vaste dag recht spraken.
Reden voor een nieuw in de herfst van 2017 opgerichte Werkgroep Historisch Watererfgoed om die historische plek niet alleen te markeren door extra onderzoek te doen maar ook te proberen een aantal beschermingswaardige elementen te formuleren qua bewoningsstructuur, beeldkwaliteit , ligging van waterlopen, relatie met het omringende landschap.
Een aantal bewoners realiseerden zich de kwetsbaarheid van het dorp als een plek met een grote historische zeggingskracht. Dertig procent van de panden binnen de dorpsgrens zijn sowieso beschermingswaard omdat ze Rijksmonument zijn of zoals dat tegenwoordig heet, een Rijks Culturele Erfgoedstatus [ RCE ] hebben. Dat geldt ook voor een aantal bruggen in het dorp. Samen met de gemeente Bedum is daarnaast een lijst van karakteristieke panden gemaakt. Het betreft hier meer dan vijftig panden en molens . Het kenmerk ‘Beschermingswaard’ bestaat evenwel niet voor de kanalen die in het dorp samenkomen, en ook niet voor het omringende landschap. En het zijn juist dat kruispunt van waterwegen en het direct omliggende landschap op de grens van veengebied en kleiafzetting vanuit de open zee die het dorp door de eeuwen heen gemaakt heeft tot wat het nu is.
Juist omdat met name de fysieke ruimte in en buiten het dorp en het water de laatste tijd ook in het licht van de aan de gaswinning gerelateerde bodemdaling zo sterk aan verandering onderhevig zijn, ontstond de behoefte om een aantal algemene karakteristieken van dorp en landschap in een voor iedereen toegankelijk beleidsdocument vast te leggen. De Werkgroep Historisch Watererfgoed Onderdendam dacht aan het vervaardigen van een dergelijk document, toen ze tot de conclusie kwam dat niet alleen de huizen in het dorp tot een bijzonder kwetsbare categorie behoorden sinds de gevolgen van de gaswinning zichtbaar werden in de vorm van meervoudige schades. Maar ook de aan het water gerelateerde openbare ruimte als kades en bruggen die te maken kregen met bodemdaling, de waterwegen zelf en het landschap er om heen. In wel meer dorpen zijn historische werkgroepen bezig met het boekstaven van de dorpsgeschiedenis . Maar historische kenmerken vertalen naar waarden die een erfgoedstatus verdienen daarin is het doel van de werkgroep uniek voor Nederland.
Het ambitieniveau is hoog. Een kenmerk waarbij gebouwen, landschap en watergangen als een geheel wordt beschouwd dat het etiket ‘ beschermingswaard ‘ verdient is het doel waar het dorp naar streeft.
Provinciaal Bouwheerschap
Leefbaarheid
Grafisch Centrum
Jolanda Dijkhuis
Henk Paap
André Zweers
Pier Bosch
Wim Bastaanse
TimWillems-Kruize
Herman Waterbolk
Theo Spek
Mirjam de Boer
Roelf-Jan Beukema
Jan van den Broek
Marian van Voorn
Martijn Heemstra Fotografie
Het dorp en het landschap kenmerken zich door een hoge mate van complexiteit en samenhang waarin het water een centrale rol speelt. Het watersysteem is het resultaat van een proces van duizenden jaren waarin de mens, aanvankelijk gebruik makend van natuurlijke waterlopen, stapsgewijs een geavanceerd watersysteem heeft aangelegd, aangepast en verbeterd met behulp van nieuwe technieken om wateroverlast als gevolg van natuurlijke processen en/of menselijk handelen het hoofd te bieden en het gebied te ontginnen en te blijven gebruiken.
Onderzoek de mogelijkheden om te komen tot een keurmerk Watererfgoed om de specifieke watergerelateerde kenmerken van Onderdendam en omgeving beter te beschermen en te versterken. En streef daarbij naar een drieslag waarbij water, omringend landschap en bebouwing integraal als een unieke drie- eenheid- in- onderling- cultuurhistorisch verband dienen te worden beschermd en daarom dit keurmerk horen te krijgen.
Houd de beschermende strekking van het bestemmingsplan en de welstandsnota in takt en zorg voor een adequate handhaving.
Ontwikkel nieuwe instrumenten om de karakteristieken te behouden en te versterken zoals een landschapsontwikkelingsplan met expliciete uitspraken over de inrichting van oevers en (boom)beplanting. Een ander instrument is een handboek openbare ruimte met kaders voor de inrichting van de wegen, jaagpaden, kades enzovoorts in het dorp.
Betrek dorpsbewoners bij ruimtelijke ingrepen die het aanzien van het landschap rond Onderdendam en/of het dorp aanzienlijk wijzigen vroegtijdig in het planproces.
Zorg ervoor dat ruimtelijke ingrepen passen bij de verschillende schaalniveaus die voor de betreffende opgave relevant zijn zoals het ensemble, de straat, de buurt, het dorp en/of het landschap.